4 / 17برابر با پنجاه حج همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله
کامل الزیارات به نقل از مَسعده بن صدقه : به امام صادق صلی الله علیه و آله گفتم : پاداش زائر قبر حسین علیه السلام چیست ؟ فرمود : «برایش یک حجّ همراه با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نوشته می شود» . گفتم : فدایت شوم ! یک حجّ همراه با پیامبر خدا ؟! فرمود : «آری ، و [ بلکه ] دو حج» . گفتم : فدایت شوم ! دو حج ؟ ! فرمود : «آری ، و [ بلکه ] سه حج . و پیوسته ، می شمرد تا به ده حج رسید . گفتم : فدایت شوم ! ده حجّ همراه با پیامبر خدا ؟ ! فرمود : «آری ، و [ بلکه ] بیست حج » . گفتم : فدایت شوم ! و بیست حج ؟ ! پیوسته شمرد تا به پنجاه حج رسید و سپس ، سکوت کرد .
4 / 18برابر با هفتاد حج از حج های پیامبر صلّی الله علیه و آله
الأمالی ، طوسی به نقل از حسین ، از یکی از راویان شیعه ، از امام صادق علیه السلام : روزی حسین علیه السلام در دامان پیامبر صلی الله علیه و آله بود و پیامبر صلی الله علیه و آله با او بازی و شوخی می کرد . عایشه گفت : ای پیامبر خدا ! چه قدر از این کودک ، خوشت می آید ! پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «وای بر تو ، وای بر تو ! و چگونه او را دوست نداشته باشم و از او خوشم نیاید ، در حالی که میوه دل من و روشنیِ چشم من است ؟ ! بدان که امّتم ، او را به زودی می کُشند ، و هر کس او را پس از وفاتش زیارت کند ، خداوند ، برایش حجّی از حج های مرا می نویسد» . عایشه گفت : ای پیامبر خدا ! حجّی از حج های تو ؟ ! فرمود : «آری ، و [ بلکه ] دو حج ». عایشه گفت : ای پیامبر خدا ! دو حج از حج های تو ؟ ! فرمود : «آری ، و [ بلکه] چهار حج» . و پیوسته ، عایشه آن را بسیار می شمرد و پیامبر صلی الله علیه و آله بر آن می افزود و آن را دوچندان می کرد تا آن که به هفتاد حج از حج های پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به همراه عمره هایش رسید .
4 / 19عِدلُ ثَمانینَ حَجَّهً مَبرورَهًثواب الأعمال عن مالک بن عطیه عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :مَن زارَ قَبرَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام کَتَبَ اللّهُ لَهُ ثَمانینَ حَجَّهً مَبرورَهً . (1)
4 / 20عِدلُ مِئَهِ حَجَّهٍفضل زیاره الحسین علیه السلام عن جریر بن حازم: سَأَلَ أبو عَبدِ اللّهِ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام مُعاوِیَهَ بنَ عَمّارٍ ، قالَ : کَم حَجَجتَ ؟ قالَ : تِسعَ عَشرَهَ حَجَّهً . قالَ : حُجَّ اُخری حَتّی تَکونَ کَمَن زارَ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام . فَقالَ مُعاوِیَهُ بنُ عَمّارٍ : فَقُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ : وإنَّ مَن زارَ قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام لَهُ مِنَ الأَجرِ کَمَن حَجَّ عِشرینَ حَجَّهً ؟ ! قالَ : نَعَم وَاللّهِ ، وإنَّ زائِرَ قَبرِ الحُسَینِ لَهُ مِنَ الأَجرِ کَمَن حَجَّ عِشرینَ حَجَّهً وعِشرینَ حَجَّهً ، حَتّی عَدَّ خَمسَ مَرّاتٍ . فَأَنَا لا أزالُ أزورُهُ فی کُلِّ سَنَهٍ ثَلاثَ مَرّاتٍ مُنذُ سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ ذلِکَ . (2)
1- .ثواب الأعمال : ص 118 ح 39 ، المزار للمفید : ص 38 ح 1 ، کامل الزیارات : ص 304 ح 513 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 34 ح 35 .
2- .فضل زیاره الحسین علیه السلام : ص 63 ح 45 .
4 / 19برابر با هشتاد حج نیکو
ثواب الأعمال به نقل از مالک بن عطیّه ، از امام صادق علیه السلام : هر کس قبر ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام را زیارت کند ، خداوند ، هشتاد حجّ نیکو برایش می نویسد .
4 / 20برابر با یکصد حج
فضل زیاره الحسین علیه السلام به نقل از جریر بن حازِم : امام جعفر صادق علیه السلام از معاویه بن عمّار پرسید : «چند حج گزارده ای ؟» گفت : نوزده حج . امام علیه السلام فرمود : «یک حجّ دیگر بگزار ، تا مانند کسی باشی که قبر حسین علیه السلام را زیارت می کند » . معاویه بن عمّار می گوید : به امام صادق علیه السلام گفتم : و کسی که قبر حسین علیه السلام را زیارت کند ، پاداش کسی را دارد که بیست حج ، گزارده است ؟ ! امام علیه السلام فرمود : «آری . به خدا سوگند ، زائر قبر حسین علیه السلام ، پاداشش مانند کسی است که بیست حجّ و بیست حجّ و . . . گزارده است» و تا پنج بار شمرد . معاویه می گوید : از آن هنگام که این را از امام صادق علیه السلام شنیده ام ، هر سال سه بار ، امام حسین علیه السلام را زیارت می کنم .
فضل زیاره الحسین علیه السلام عن حنان بن سدیر :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَن زِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ ، فَقالَ : تَعدِلُ عَشرَ حِجَجٍ . قالَ : قُلتُ : عَشرَ حِجَجٍ ؟ ! قالَ : تَعدِلُ عِشرینَ حَجَّهً . قُلتُ : تَعدِلُ عِشرینَ حَجَّهً ؟ ! قالَ : تَعدِلُ ثَلاثینَ حَجَّهً . قُلتُ : ثَلاثینَ حَجَّهً ؟ ! قالَ : أربَعینَ حَجَّهً . قُلتُ : أربَعینَ حَجَّهً ؟ ! فَلَم أزَل حَتّی بَلَغَ المِئَهَ حَجَّهٍ . قالَ : فَسَکَتُّ ولَوِ استَزَدتُهُ لَزادَنی . (1)
4 / 21عِدلُ مِئَهِ حَجَّهٍ مَعَ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آلهثواب الأعمال عن صالح النیلی عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :مَن أتی قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام عارِفا بِحَقِّهِ ، کانَ کَمَن حَجَّ مِئَهَ حَجَّهٍ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله . (2)
.
1- .فضل زیاره الحسین علیه السلام : ص 59 ح 39 .
2- .ثواب الأعمال : ص 118 ح 38 ، کامل الزیارات : ص 304 ح 512 ، جامع الأخبار : ص 82 ح 123 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 34 ح 34 .
فضل زیاره الحسین علیه السلام به نقل از حنان بن سَدیر : از امام صادق علیه السلام در باره زیارت قبر حسین علیه السلام پرسیدم . فرمود : «برابر با ده حج است» . گفتم : ده حج ؟ ! فرمود : «بیست حج» . گفتم : بیست حج ؟ ! فرمود : «سی حج» . گفتم : سی حج ؟ ! فرمود : «چهل حج» . گفتم : چهل حج ؟ ! و رها نکردم تا به یکصد حج رسید . سپس ساکت شدم ، و اگر بیشتر می خواستم ، باز هم می افزود .
4 / 21برابر با یکصد حجّ همراه پیامبر صلّی الله علیه و آله
ثواب الأعمال به نقل از صالح نیلی ، از امام صادق علیه السلام : هر کس با شناخت حقّ حسین علیه السلام نزد قبرش بیاید ، مانند کسی است که یکصد حج با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله گزارده است .
4 / 22عِدلُ مِئَهِ حَجَّهٍ وعُمرَهٍ مَبرورَهٍالإرشاد :رُوِیَ عَنِ الصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام : زِیارَهُ الحُسَینِ علیه السلام تَعدِلُ مِئَهَ حَجَّهٍ مَبرورَهٍ ، ومِئَهَ عُمرَهٍ مُتَقَبَّلَهٍ . (1)
کامل الزیارات عن بشیر الدّهّان :سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَقولُ : ... فَقالَ : یا بَشیرُ ، إنَّ الرَّجُلَ مِنکُم لَیَغتَسِلُ عَلی شاطِئِ الفُراتِ ، ثُمَّ یَأتی قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام عارِفا بِحَقِّهِ ، فَیُعطیهِ اللّهُ بِکُلِّ قَدَمٍ یَرفَعُها أو یَضَعُها مِئَهَ حَجَّهٍ مَقبولَهٍ ، ومِئَهَ عُمرَهٍ مَبرورَهٍ ، ومِئَهَ غَزوَهٍ مَعَ نَبِیٍّ مُرسَلٍ إلی أعداءِ اللّهِ وأعداءِ رَسولِهِ . (2)
4 / 23عِدلُ ألفِ حَجَّهٍ وألفِ عُمرَهٍ مَعَ نَبِیٍّ أو وَصِیِّ نَبِیٍّمصباح المتهجّد عن رفاعه النخّاس :دَخَلتُ عَلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فَقالَ لی : یا رِفاعَهُ ، أما حَجَجتَ العامَ؟ قالَ : قُلتُ : جُعِلتُ فِداکَ ، ما کانَ عِندی ما أحُجُّ بِهِ ، ولکِنّی عَرَّفتُ عِندَ قَبرِ حُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام . فَقالَ لی : یا رِفاعَهُ ، ما قَصَرتَ عَمّا کانَ أهلُ مِنیً فیهِ ، لَولا أنّی أکرَهُ أن یَدَعَ النّاسُ الحَجَّ ، لَحَدَّثتُکَ بِحَدیثٍ لا تَدَعُ زِیارَهَ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام أبَدا ، ثُمَّ نَکَتَ الأَرضَ وسَکَتَ طَویلاً ، ثُمَّ قالَ : أخبَرَنی أبی قالَ : مَن خَرَجَ إلی قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام عارِفا بِحَقِّهِ غَیرَ مُستَکبِرٍ ، صَحِبَهُ ألفُ مَلَکٍ عَن یَمینِهِ ، وألفُ مَلَکٍ عَن یَسارِهِ ، وکُتِبَ لَهُ ألفُ حَجَّهٍ ، وألفُ عُمرَهٍ مَعَ نَبِیٍّ أو وَصِیِّ نَبِیٍّ . (3)
.
1- .الإرشاد : ج 2 ص 134 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 253 .
2- .کامل الزیارات : ص 320 ح 544 و ص 343 ح 580 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 87 ح 13 .
3- .مصباح المتهجّد : ص 716 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 91 ح 32 .
4 / 22برابر با یکصد حج و یکصد عمره نیکو
الإرشاد :از امام جعفر صادق علیه السلام روایت شده : «زیارت حسین علیه السلام ، برابر با یکصد حجّ نیکو و یکصد عمره مقبول است» .
کامل الزیارات به نقل از بشیر دهّان : شنیدم که امام صادق علیه السلام می فرماید : «... ای بشیر ! فردی از شما بر کناره فرات ، غسل می کند و با شناخت حقّ حسین علیه السلام به زیارت او می آید و خداوند ، در برابر هر گامی که برمی دارد و می گذارد ، یکصد حجّ مقبول و یکصد عمره نیکو و یکصد جهاد همراه با پیامبرِ فرستاده شده در برابر دشمنان خدا و پیامبرش ، برایش می نویسد» .
4 / 23برابر با یکهزار حج و یکهزار عمره همراه پیامبر یا وصیّ پیامبر
مصباح المتهجّد به نقل از رِفاعه نخّاس : بر امام صادق علیه السلام در آمدم . به من فرمود : «ای رفاعه ! آیا امسال ، حج نگزارده ای ؟» . گفتم : فدایت شوم ! چیزی نداشتم که با آن ، حج بگزارم ؛ امّا روز عرفه را در کنار قبر حسین بن علی علیه السلام بودم . امام علیه السلام به من فرمود : «ای رفاعه ! کمتر از آنچه حاجیان در مِنا یافتند ، نداشته ای . اگر نبود که ناپسند می دارم مردم ، حج را وا گذارند ، حدیثی را برایت بازگو می کردم که هیچ گاه ، زیارت قبر حسین علیه السلام را وا نگذاری» . سپس به زمین ، خیره شد و مدّتی طولانی سکوت کرد و آن گاه فرمود : «پدرم به من خبر داد و فرمود : هر کس با شناخت حقّ حسین علیه السلام و بدون تکبّر ، به سوی قبر حسین علیه السلام بیرون شود ، یکهزار فرشته از سمت راست ، و یکهزار فرشته از سمت چپ ، او را همراهی می کنند و یکهزار حج و یکهزار عمره همراه با پیامبر یا وصیّ پیامبر ، برایش نوشته می شود » .
پژوهشی در باره ارزش زیارت امام حسین علیه السلام
اشاره
در روایات فصل چهارم ، فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام ، با فضیلت های حج و عمره گزاردن ، مورد سنجش و ارزشیابی قرار گرفته است . برخی از این احادیث ، ثواب زیارت آن امام را برابر با ثواب حج و عمره پس از انجام دادن حج واجب می دانند و برخی ، آن را برابر با حج می دانند ، برای کسی که نتوانسته حج بگزارد ؛ ولی شماری از روایات ، فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام را بیشتر از حج گزاردن ، بلکه فضیلت آن را برابر با یکهزار حج ، مطرح کرده اند . با ملاحظه این روایات ، دو پرسش ، پیش می آید : پرسش اوّل . ملاک این همه تفاوت در ارزیابی زیارت امام حسین علیه السلام و حج و عمره چیست؟ و چرا روایتی آن را برابر با یک حج و عمره می داند و روایت دیگر ، آن را معادل سه حج و دیگری ، معادل ده حج و همچنین تا یکهزار حج و یکهزار عمره؟! پرسش دوم . چگونه می توان پذیرفت که فضیلت زیارت سیّد الشهدا علیه السلام ، بیشتر از زیارت خانه خداست؟ و آیا این گونه روایات ، به مفهوم کم ارزش جلوه دادن زیارت خانه خدا نیست و موجب کاستن انگیزه زائران آن و کاهشِ شُکوه و عظمت
حج نمی شود؟!
علّت اختلاف روایات در ارزیابی زیارت امام حسین علیه السلام
اشاره
در تبیین اختلاف روایات ارزیابی فضیلت زیارت سیّد الشهدا علیه السلام و سنجش آن با حج و عمره ، به دو علّت ، می توان اشاره کرد :
1 . اختلاف کیفیت زیارت ها
ممکن است بگوییم که اختلاف روایات ، ناظر به اختلاف کیفیت زیارت هاست ، بدین معنا که هر چه معرفت زائر ، بیشتر باشد و آداب زیارت را بهتر رعایت کند و هدف آن را بیشتر تأمین نماید ، طبعا زیارت او از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود و ارزش بیشتری دارد . بر این اساس، ممکن است که زیارت زائری ، برابر با یک حج ، ارزش گذاری شود و زیارت زائری دیگر ، معادل ده حج ، و زیارت فردی دیگر ، یکصد حج و زیارت دیگری ، یکهزار حج و همین طور تا بیش از یکهزار حج گزاردن .
2 . مفهوم عددی نداشتن اعداد
با تأمّل در متن احادیث یاد شده ، مشخّص می شود که عدد در آنها ، مفهوم عددی ندارد ؛ (1) بلکه مقصود از آن ، کثرت است . به همین جهت ، در شماری از این احادیث وقتی راوی از برتری زیارت امام حسین علیه السلام بر حج ، شگفت زده می شود ، امام علیه السلام بر تعداد آن می افزاید . بنا بر این ، مقصود در همه این روایات ، آن است که فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام ، بسی بیشتر از فضیلت حج و عمره است . دلیل این مطلب ، در پاسخ به
.
1- .یعنی مقصود از هر یک از این اعداد ، نفی عددهایی نیست که با این عدد ، اختلاف دارند .
سؤال دوم ، روشن خواهد شد .
تبیین روایات برتر بودن زیارت امام حسین علیه السلام از حج
اشاره
پیش از توضیح این روایات ، توجّه به چند نکته ، لازم است : نکته اوّل . این گونه ارزش گذاری در روایات اهل بیت علیهم السلام ، اختصاص به زیارت امام حسین علیه السلام ندارد ، بلکه موارد متعدّدی یافت می شود که عملی یکهزار برابرِ حج ، بلکه بیشتر از آن ارزیابی شده است ؛ مانند : برآوردن حاجت مؤمن ، که برتر از یکهزار حجّ پذیرفته ، شمرده شده (1) و یا باز گرداندن مال حرام ، که معادل هفتاد هزار حجّ پذیرفته است . (2) همچنین ، موارد متعدّدی یافت می شود که پاداش عملی ، معادل پاداش یکهزار شهید ، ارزیابی شده است ؛ مانند : اصلاح دادن میان زن و شوهر ، (3) شکیبایی بر مصیبت و بلا ، (4) ثابت قدم ماندن بر دوستی اهل بیت علیهم السلام در دوران غیبت امام
1- .امام صادق علیه السلام می فرماید : «قضاء حاجه المؤمن أفضل من ألف حجّه متقبّله بمناسکها ، و عتق ألف رقبه لوجه اللّه ؛ برآوردن حاجت مؤمن ، برتر از هزار حجّ پذیرفته شده و آزاد کردن هزار بنده در راه خداست » (الأمالی ، صدوق: ص 308 ح353، بحار الأنوار : ج 74 ص 285 ح 5) .
2- .پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید : «لرد دانق من حرام یعدل عند اللّه سبحانه سبعین ألف حجّه مبروره ؛ هر آینه ، رد کردن یک دانگ (یکْ ششم درهم) حرام ، نزد خدا برابر است با هفتاد هزار حج پذیرفته» (عدّه الداعی : ص 129، الدعوات: ص 25 ح36، بحار الأنوار : ج 101 ص 296ح 16) .
3- .پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید :«من مشی فی إصلاح بین امرأه و زوجها أعطاه اللّه تعالی أجر ألف شهید قتلوا فی سبیل اللّه حقّا ؛ هر کس برای آشتی دادن میان زن و شوهری گام بردارد ، خداوند به او پاداش هزار شهید را می دهد که در راه خدا ، با حقیقت ، کشته شده باشند» (ثواب الأعمال: ص 341 ح 1، أعلام الدین : ص 421) .
4- .امام صادق علیه السلام می فرماید : «من ابتلی من المؤمنین ببلاء فصبر علیه ، کان له مثل أجر ألف شهید ؛ هر مؤمنی به گرفتاری ای دچار شود و بر آن شکیبایی ورزد ، برای او پاداش هزار شهید خواهد بود» (الکافی : ج 2 ص 92ح 17) .
زمان علیه السلام . (1) پیش از اظهار نظر در باره این گونه روایات ، لازم است تا ابتدا صدور آنها از اهل بیت علیهم السلام ، مورد بررسی قرار گیرد . در صورتی که انتساب آنها به اهل بیت علیهم السلام ثابت باشد ، با در نظر گرفتن فضای صدور احادیث ، می توان به حکمت ثواب های وعده داده شده ، دست یافت ، چنان که در مورد ثواب زیارت امام حسین علیه السلام ، حکمت افزون بودن ثواب آن از حج وعمره ، بیان خواهد شد . نکته دوم . بر پایه گزارش برخی از روایات، زیارت سایر اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله با زیارت امام حسین علیه السلام در فضیلت ، برابرند . شیخ صدوق ، از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود : مَن زارَ واحِداً مِنّا کانَ کَمَن زارَ الحُسَینَ علیه السلام . (2) هر کس یکی از ما را زیارت کند ، مانند کسی است که حسین علیه السلام را زیارت کرده باشد . این روایت ، می تواند اشاره به این نکته باشد که حکمت فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام ، در زیارت سایر امامان علیهم السلام نیز وجود دارد ، هر چند با تفاوت شرایط سیاسی و اجتماعی و آثار مترتّب بر آنها ، ممکن است فضیلت زیارت آنها ، متفاوت باشد . نکته سوم . برخی از احادیث ، تصریح می کنند که زیارت امام رضا علیه السلام ، معادل گزاردن یک میلیون حج است و فضیلت آن ، بیش از زیارت امام حسین علیه السلام است .
.
1- .امام زین العابدین علیه السلام می فرماید : «من ثبت علی موالاتنا فی غیبه قائمنا أعطاه اللّه عز و جل أجر ألف شهید من شهداء بدر و اُحد ؛ هر کس در زمان غیبت قائم ما بر ولایت ما استوار بمانَد ، خداوند ، پاداش هزار شهید از شهیدان بدر و اُحد به او عطا می کند» (کمال الدین : ص 323ح 7) .
2- .ثواب الأعمال : ص 123 ح 3، بحار الأنوار : ج 100 ص 118 ح10 .
محمّد بن ابی نصر بِزَنْطی می گوید : در نوشته ای از امام رضا علیه السلام خواندم: أبلِغ شیعَتی أنَّ زِیارَتی تَعدِلُ عِندَ اللّهِت ألفَ حَجَّهٍ وألفَ عُمرَهٍ مُتَقبَّلَهٍ کُلّها . به شیعیان من برسان که زیارت من نزد خدا ، برابر با یکهزار حج و عمره پذیرفته است. او می گوید : این موضوع را با امام جواد علیه السلام در میان گذاشتم که چگونه می شود که زیارت آن امام علیه السلام ، برابر با یکهزار حج باشد؟ امام جواد علیه السلام پاسخ داد : إی وَاللّهِ! وَألفُ ألفِ حَجَّهٍ لِمَن یَزورُهُ عارِفاً بِحَقِّهِ . (1) آری ، به خدا! و برابر با یک میلیون حج است ، برای کسی که او را از سرِ معرفت ، زیارت کند. گفتنی است که این حدیث نیز گواه دیگری بر مفهوم عددی نداشتنِ عدد این گونه احادیث است . و در حدیث دیگری ، علی بن مهزیار ، از امام جواد علیه السلام می پرسد که : فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام بیشتر است یا زیارت امام حسین علیه السلام ؟ ایشان ، در پاسخ می فرماید : زِیارَهُ أبی أفضَلُ ، وذاکَ أنَّ أبا عَبدِاللّهِ علیه السلام یَزورُهُ کلُّ النّاسِ ، وأبی لا یَزورُهُ إلّا الخَواصُّ مِنَ الشّیعَهِ . (2) زیارت پدرم برتر است ؛ چون حسین علیه السلام را همه مردمان زیارت می کنند ، ولی
.
1- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 85 ح 168، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 582 ح 3182 ،ثواب الأعمال : ص 123 ح 3 ، الأمالی ، صدوق : ص 120 ح 110، کامل الزیارات : ص 510 ح 794 ، بحار الأنوار : ج 102 ص 33 ح 2 .
2- .الکافی : ج 4 ص 584 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 84 ح 165 ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 261 ح 26، کامل الزیارات : ص 510 ح 796 ، بحار الأنوار ، ج 102 ص 38 ح 34 .
پدرم را جز خواص از شیعه ، زیارت نمی کنند. این ، همان نکته ای است که پیش از این ، بدان اشاره شد که شرایط سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی ، در ارزیابی فضیلت زیارت هر یک از خاندان رسالت ، نقش دارد . اکنون با توجّه به مطالب یاد شده ، برای تبیین روایاتی که فضیلت زیارت سیّد الشهدا علیه السلام را به مراتب بیش از حج مطرح کرده اند ، این نکات ، قابل توجّه است :
1 . موضوع سنجش
نکته اوّل این که بی تردید ، موضوع سنجش ، در احادیثی که زیارت امام حسین علیه السلام را برتر از حجْ مطرح کرده اند ، مقایسه میان حج واجب (حَجَّه الإسلام) و زیارت مستحب نیست ؛ بلکه مقایسه میان حجّ مستحب و زیارت است . بدین جهت ، در برخی احادیث ، تصریح شده که زیارت امام حسین علیه السلام ، نمی تواند جایگزین حَجه الإسلام شود ؛ بلکه برای کسی که توان گزاردن حج را ندارد ، زیارت وی ، پاداش حج را دارد ، تا هنگامی که توانِ گزاردنِ حج را پیدا کند . بنا بر این ، مقصود از روایاتی که زیارت امام علیه السلام ، را با فضیلت تر از حج دانسته اند ، این است که پس از انجام دادن حج واجب ، در شرایط ویژه ای که توضیح خواهیم داد ، زیارت ایشان از فضیلت بیشتری برخوردار است .
2 . توجّه دادن به امور سرنوشت ساز اجتماعی
دومین نکته در فهم احادیث یاد شده ، این است که مقصود از آنها ، کاستن از اهمّیت حج به مفهوم حقیقی آن نیست ؛ زیرا اگر حج اهمّیت نداشته باشد ، معیار قرار گرفتن
آن برای ارزیابی ارزش های دیگر ، بی معناست ، همان طور که مقصود از احادیثی نیز که پاداش اصلاح میان زن و شوهر یا شکیبایی در برابر مصائب را یکهزار برابر پاداش شهید ارزیابی کرده اند ، این نیست که مردم را از جهاد در راه خدا ، دل سرد گرداند ، تا به جای جهاد ، به اصلاح امور خانوادگی مردم بپردارند و یا شکیبایی در مصائب را پیشه سازند ؛ بلکه هدف ، بیان اهمّیت پیشگیری از متلاشی شدن خانواده ها ، و همچنین تشویق به مقاومت در برابر سختی هاست . به بیان روشن تر ، از آن جا که ارزش و اهمّیت حج و شهادت در راه خدا ، برای همه مسلمانان ، روشن و بدیهی است ، پیشوایان اسلام ، برای توجّه دادن مسلمانان به ارزشِ شماری از کارهایی که نقش اساسی در سازندگی جامعه دارند ، حج و شهادت را معیار ارزیابی آنها قرار داده اند و به کسانی که در کنار انجام دادن وظایف وجوبی خود به انجام دادن این گونه امور اجتماعی بپردازند ، بشارت داده اند که خداوند ، از فضل خود ، پاداشی که قابل مقایسه با پاداش انجام دادن وظایف وجوبی نیست ، به آنان عنایت می فرماید . بنا بر این ، علّت مضاعف بودن پاداش ، در اموری که بدان اشاره گردید ، این است که از یک سو ، ملاک وجوب در آنها وجود ندارد تا شارع ، انجام دادن آنها را واجب نماید و از سوی دیگر ، انجام دادن آنها برای سازندگی جامعه مطلوب اسلامی ، ضرور است و از این رو ، شارع با مضاعف نمودن پاداش ، مردم را به انجام دادن آنها ، ترغیب و تشویق می نماید .
3 . توجّه دادن به حقیقت حج
مهم ترین نکته در روایاتی که زیارت امام حسین علیه السلام را برتر از حج معرّفی کرده اند ، توجّه دادن مسلمانان به روح حج و حقیقت آن است .
روح همه عبادت ها که حج ، جامع ترین آنهاست ، حاکمیت نظام مبتنی بر توحید به رهبری امام عادل در جامعه است ؛ زیرا تنها در سایه این نظام است که ارزش های الهی ، امکان تحقّق و بالندگی پیدا می نمایند و چنان که از امام رضا علیه السلام گزارش شده، امامتِ امام عادل ، اساس بالندگی اسلام ، محسوب می گردد : إنَّ الإِمامَهَ اُسُّ الإِسلامِ النّامی . (1) امامت ، ریشه بالنده اسلام است. و بر این اساس ، رهبری امام عادل که جلوه حاکمیت توحید است ، روح و جوهر و حقیقت حج به حساب می آید و حجّی با حقیقتْ همراه است که در سایه رهبری امام عادل و برائت از رهبری زمامداران ستمگر که جلوه حاکمیت شرک و طاغوت اند ، انجام گردد ؛ زیرا سراسر حج ، لبّیک گویی به یگانگی خداوند متعال و برائت از مطلقِ شرک و مشرک است و بدین سان ، حجّی که با نظام توحیدی و امامت که جلوه گاه آن است ، پیوند نخورَد ، حجّ حقیقی نیست ؛ بلکه حجّ جاهلی است ، چنان که محدّث بزرگوار ثقه الإسلام کلینی ، از یکی از یاران امام باقر علیه السلام به نام فضیل ، روایت کرده که فرمود : نَظَرَ (أبو جَعفَرٍ علیه السلام ) إلَی النّاسِ یَطوفونَ حَولَ الکَعبَهِ ، فَقال : هکَذا کانوا یَطوفونَ فِی الجاهِلِیَّهِ ، إنَّما اُمِروا أن یَطوفوا بِها ، ثُمَّ یَنفِروا إلَینا فَیُعلِمونا وَلایَتَهُم ومَوَدَّتَهُم ، ویَعرِضوا عَلَینا نُصرَتَهُم . (2) [امام باقر علیه السلام ] به مردمی که گِرد کعبه طواف می کردند ، نگاه کرد و فرمود : «در زمان جاهلیت ، این گونه طواف می کردند . همانا مردم ، امر شده اند که گِرد کعبه طواف کنند و سپس ، به سوی ما کوچ کنند و ولایت و دوستی خود را به ما اعلام دارند و یاری خود را نسبت به ما عرضه کنند». و در روایتی دیگر از ایشان ، آمده است : إنَّما اُمِرَ النّاسُ أن یَأتوا هذِهِ الأَحجارَ فَیَطوفوا بِها، ثُمَّ یَأتوا فَیُخبِرونا بِوَلایَتِهِم ، ویَعرِضوا عَلَینا نُصرَتَهُم . (3) مردم ، مأمور شده اند که به سراغ این سنگ ها بیایند و طوافشان کنند . سپس نزد ما بیایند و دوستی خود را به ما خبر دهند و یاری شان را بر ما عرضه دارند. و در روایت دیگری می فرماید : تَمامُ الحَجِّ لِقاءُ الإِمامِ . (4) تمامیت حج ، به ملاقات کردن امام است. نیز از امام صادق علیه السلام روایت شده : إذا حَجَّ أحَدُکُم فَلیَختِم حَجَّهُ بِزِیارَتِنا ، لِأَنَّ ذلِکَ مِن تَمامِ الحَجِّ . (5) هر یک از شما که حج گزارد ، آن را با زیارت ما پایان دهد ؛ چون این کار ، لازمه کامل شدن حج است . این گونه روایات ، به روشنی نشان می دهند که ولایت اهل بیت علیهم السلام ، روح و حقیقت حج است و حجِّ بدون پیوند با رهبری امام عادل و برائت جُستن از سران مشرک حاکم بر جامعه ، حجّ حقیقی نیست . اکنون با در نظر گرفتن توضیحات گذشته ، می توان به راز فضائل بزرگی که برای زیارت سیّد الشهدا علیه السلام از اهل بیت علیهم السلام گزارش شده ، پی برد و دریافت که چرا
.
1- .الکافی : ج 1 ص 200 ح 1 ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 218 ح 1 ، کمال الدین : ص 677 ح 31،الأمالی ،صدوق : ص 775 ح 1049 .
2- .الکافی : ج 1 ص 392 ح 1 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 336 ح 9 .
3- .علل الشرائع : ص 459 ح 4 ،عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 262 ح 30 .
4- .الکافی : ج 4 ص 549 ح 2 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 578 ح 3162 ، علل الشرائع : ص 459 ح 2 ، عیون أخبارالرضا علیه السلام : ج 2 ص 262 ح29 ، بحار الأنوار : ج 99 ص 374 ح 2 .
5- .علل الشرائع : ص 459 ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 262 ح 28، بحارالأنوار : ج 99 ص 374 ح1 .
زیارت بامعرفت او ، برتر از حجّ استحبابی است؟ و چرا زیارت سایر امامان علیهم السلام ، همسان با زیارت سیّد الشهدا علیه السلام است؟ و چرا زیارت امام رضا علیه السلام در شرایط اجتماعی خاصّی که تنها گروه خاصّی از شیعیان به زیارت او می روند ، با فضیلت تر از زیارت امام حسین علیه السلام است ؟ در واقع ، همه این روایات ، می خواهند حج را با حقیقت خود ، پیوند دهند و مردم مسلمان را برای تشکیل حکومتی مبتنی بر ارزش های توحیدی ، آماده سازند و برای تشکیل حکومت جهانی اسلام به رهبری مهدی آل محمّد علیه السلام ، زمینه سازی نمایند . به سخن دیگر ، پیام سیاسی همه این روایات ، زمینه سازی برای حکومت اهل بیت علیهم السلام است . این پیام را از زیارت همراه با معرفتِ قبور همه خاندان رسالت ، می توان دریافت کرد ، هر چند در مقاطع خاصّی از تاریخ ، زیارت برخی از امامان علیهم السلام ، ممکن است به دلیل پیامی سازنده تر ، از فضیلت بیشتری برخوردار باشد ؛ لیکن به نظر می رسد که زیارت هیچ یک از امامان ، نمی تواند به اندازه زیارت سیّد الشهدا علیه السلام برای تشکیل حکومت دینی ، مؤثّر باشد . لذا زیارت ایشان ، بیش از هر امام دیگری مورد تأکید و توصیه قرار گرفته است .
4 . نهادینه کردن فرهنگ زیارت امام حسین علیه السلام
بی تردید ، زیارت امام حسین علیه السلام ، نماد و نشانه بالندگی مکتب اهل بیت علیهم السلام است . نهادینه کردن این فرهنگ ، بویژه در فضای سیاسی بسته آن روز ، مشکلات خاصّ خود را داشت و از باب «ثَوابُ العَمَلِ عَلی قَدرِ المَشَقَّهِ فیهِ ؛ (1) پاداش عمل ، به اندازه دشواری آن است» و «أفضَلُ الأَعمالِ أحَمزُها ؛ (2) برترینِ اعمال ، سخت ترین آنهاست» ، کسانی که در
1- .عیون الحکم والمواعظ ، ص 218 . نیز ، ر . ک : میزان الحکمه : ج 2، ص 145 (ذیل «پاداش») .
2- .. بحار الأنوار : ج 70 ص 191؛ النهایه : ج 1 ص 440 ، شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید : ج 19 ص 83 . ? نیز ر . ک : میزان الحکمه : ج 8 ص 157 (ذیل «عمل») .
نهادینه کردن این فرهنگ ، نقش بیشتری ایفا کرده اند ، قطعا از پاداش بیشتری برخوردارند . بنا بر این ، می توان گفت : شرایط سیاسی و اجتماعی ، در مضاعف شدن ثواب زیارت ، نقش دارد ، چنان که زیارت امام رضا علیه السلام با توجّه به فاصله بسیار خراسان از مدینه و عراق ، در دوران امامت امام جواد علیه السلام با تأکید بیشتری همراه گردیده است ؛ زیرا زیارت امام حسین علیه السلام در آن ایّام ، به یک فرهنگ تبدیل شده بود ؛ امّا فرهنگ سازی برای زیارت امام رضا علیه السلام ، نیاز به حرکت جدیدی داشت . این چنین است که در شرایط دیگر ، شاید نتوانیم بگوییم که زیارت امام رضا علیه السلام ، با فضیلت تر از زیارت جدّش امام حسین علیه السلام است .
الفصل الخامس : زُوّارُهُ مِنَ المَلائِکَهِ5 / 1جَبرَئیلُ ومیکائیلُکامل الزیارات عن الفضل بن یحیی عن أبیه عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :زُوروا کَربَلاءَ ولا تَقطَعوهُ ؛ فَإِنَّ خیرَ أولادِ الأَنبِیاءِ ضُمِّنَتهُ ، ألا وإنَّ المَلائِکَهَ زارَت کَربَلاءَ ألفَ عامٍ مِن قَبلِ أن یَسکُنَهُ جَدِّیَ الحُسَینُ علیه السلام ، وما مِن لَیلَهٍ تَمضی إلّا وجَبرائیلُ ومیکائیلُ یَزورانِهِ ، فَاجتَهِد یا یَحیی ألّا تُفقَدَ مِن ذلِکَ المَوطِنِ . (1)
5 / 2یَحُفُّهُ کُلَّ یَومٍ ألفُ مَلَکٍثواب الأعمال عن أبی النمیر عن أبی جعفر [الباقر] علیه السلام :إنَّ وِلایَتَنا عُرِضَت عَلی أهلِ الأَمصارِ فَلَم یَقبَلها قَبولَ أهلِ الکوفَهِ شَیءٌ (2) ، وذلِکَ أنَّ قَبرَ عَلِیٍّ علیه السلام فیهِ ، وأنَّ إلی لِزقِهِ (3) لَقَبرا آخَرَ یَعنی قَبرَ الحُسَینِ علیه السلام ؛ وما مِن آتٍ یَأتیهِ فَیُصَلّی عِندَهُ رَکعَتَینِ أو أربَعا ، ثُمَّ یَسأَلُ اللّهَ حاجَتَهُ إلّا قَضاها لَهُ ، وإنَّهُ لَتَحُفُّهُ کُلَّ یَومٍ ألفُ مَلَکٍ . (4)
1- .کامل الزیارات : ص 453 ح 684 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 109 ح 16 .
2- .فی المصدر : «بشیء» ، والصواب ما أثبتناه کما فی بحارالأنوار ووسائل الشیعه : ج 14 ص 518 ح 19729 .
3- .هذا لِزْقُ هذا : أی بجانبه (لسان العرب : ج 10 ص 329 «لزق») .
4- .ثواب الأعمال : ص 114 ح 20 ، کامل الزیارات : ص 314 ح 533 ، فضل زیاره الحسین علیه السلام : ص 55 ح35 وص 56 ح36 کلاهما عن أبی النمیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج101 ص140 ح1 .